ลิงเสน
Stump-tailed Macaque, Bear Macaque
Macaca arctoides
ลิงเสน (ภาพโดย นรา จิตต์สม)
ลิงเสน
มีขนหยาบยาว สีน้ำตาลเข้ม ใบหน้าไม่มีขน เผยผิวหน้าสีแดง น้ำหนักราว 7.5-10.2 กิโลกรัม สูง 485-650 มิลลิเมตร ตัวผู้ใหญ่กว่าตัวเมียและเขี้ยวยาวกว่า สูตรฟัน 2/2, 1/1, 2/2, 3/3 หางสั้นมาก ยาวไม่เกิน 7 เซนติเมตรและไม่มีขน ลูกลิงแรกเกิดมีขนขาวทั้งตัว เมื่ออายุมากขึ้นสีจึงเข้มขึ้น เมื่อเข้าสู่วัยชรา ขนบนหัวก็จะหลุดร่วงจนล้านเถิกทั้งตัวผู้และตัวเมีย
ลิงเสนอยู่ในป่ากึ่งเขตร้อนที่ระดับความสูงต่ำกว่า 1500 เมตร ส่วนในป่าฝนเขตร้อนอาจอยู่ได้ถึงระดับความสูง 1800-2500 เมตร ชอบอาศัยในป่าดิบชื้น ป่าเบญจพรรณ ไม่พบในป่าแล้ง มีเขตกระจายพันธุ์อยู่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ตั้งแต่ จีน อินเดีย พม่า มาเลเซีย ไทย เวียดนาม ตะวันออกของบังกลาเทศ และคาบสมุทรมลายู
ลิงเสนหากินเวลากลางวัน มีถุงข้างแก้มที่จุอาหารได้เท่ากับกระเพาะทั้งใบ อาหารส่วนใหญ่เป็นผลไม้ นอกจากนั้นก็ยังกินเมล็ดพืช ดอกไม้ รากไม้ ใบไม้ สัตว์จำพวกกบ ปลา ปู นก และไข่นกอีกด้วย วันหนึ่งลิงเสนเดินทางหากินราว 2-3 กิโลเมตร ในฤดูฝนอาจเดินทางน้อยลง เมื่อสิ้นสุดการหากินในแต่ละวัน จะกลับมาหลับนอนที่ต้นเดิมทุกคืน
แม้จะเป็นลิงที่มีหน้าตาดุ แต่ความจริงแล้วลิงเสนเป็นลิงที่มีนิสัยอ่อนโยนกว่าลิงหางสั้นชนิดอื่น ลิงเสนมีความอ่อนโยนต่อลูกลิงมากกว่าลิงในกลุ่มลิงหางสั้นด้วยกัน ไม่เคยพบว่ามีการคุกคามหรือลักพาตัวลิงเด็กจากฝูงอื่นเลย
ลิงเสนหากินเป็นฝูงใหญ่ เคยพบมากถึง 60 ตัว ภายในฝูงมีการจัดลำดับชั้นของลิงแต่ละตัว ตัวผู้ที่มีลำดับสูงสุดจะเป็นผู้ครองครองตัวเมียในฝูงทั้งหมด แต่ตัวผู้อันดับต่ำลงมาก็มักหาโอกาสลอบผสมพันธุ์กับตัวเมียในฝูงเสมอ
เมื่อมีลิงตัวผู้เข้ามาเป็นสมาชิกใหม่ในฝูง จะต้องต่อสู้กับเจ้าถิ่นเพื่อหาลำดับชั้นของตน เมื่อการต่อสู้เพื่อจัดลำดับสิ้นสุด ตัวที่ได้อันดับต่ำกว่า จะหันก้นให้แก่ผู้ชนะ ผู้ชนะจะเข้าจุมพิตหรือสวมกอด ส่วนผู้เป็นรองจะตอบสนองด้วยการเลียริมฝีปากตัวเองหรือขบฟันรัว ๆ อันเป็นพิธีการจัดอันดับ
ในธรรมชาติลิงเสนผสมพันธุ์ในช่วงเดือนตุลาคมถึงเดือนพฤศจิกายน ส่วนในกรงเลี้ยงไม่มีฤดูผสมพันธุ์ที่แน่นอน เมื่อตัวเมียติดสัดก้นจะบวมเป่งจนเห็นได้ชัด แม่ลิงให้กำเนิดลูกได้ทุกสองปี ตั้งท้องนาน 177 วัน ออกลูกครั้งละ 1 ตัว แม่ลิงจะเลี้ยงลูกอยู่ราว 9 เดือน หลังจากหย่านมแล้วลูกลิงยังอยู่ในฝูงและยังได้รับการปกป้องจากแม่และลิงตัวเมียในฝูงอยู่จนกระทั่งอายุ 18 เดือน หลังจากเป็นอิสระจากแม่ ตัวเมียจะยังคงอยู่ในฝูงเดิมและได้ลำดับชั้นทางสังคมตามแม่ ส่วนตัวผู้จะค่อย ๆ แยกฝูงออกไป ตัวผู้จะถึงวัยเจริญพันธุ์เมื่ออายุได้ 4.5-5 ปี ส่วนตัวเมียจะถึงวัยเจริญพันธุ์เมื่ออายุได้ 4 ปี ในแหล่งเพาะเลี้ยง ลิงเสนมีอายุได้มากถึง 30 ปี
ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาประชากรลิงเสนหายไปในหลายพื้นที่ เช่นในอินเดียและบังกลาเทศ ไม่มีใครพบเห็นลิงเสนมาตั้งแต่ปี 2533 แล้ว ในไทยและมาเลเซียก็มีจำนวนลดลง สาเหตุหลักที่ทำให้ประชากรลิงเสนลดลงหนีไม่พ้นการสูญเสียถิ่นที่อยู่อาศัย ในบางพื้นที่เช่นในเวียดนามก็ถูกล่าอย่างหนักเพื่อส่งไปยังจีนเพื่อทำเป็นยาจีน ไอยูซีเอ็นประเมินสถานภาพของลิงเสนว่า เสี่ยงสูญพันธุ์ (2020) ไซเตสจัดไว้ในบัญชีหมายเลข 2 ในไทยจัดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง
ชื่อพ้อง
Macaca brunneus (Anderson, 1871)
Macaca harmandi (Trouessart, 1897)
Macaca melanotus (Ogilby, 1839)
Macaca melli (Matschie, 1912)
Macaca rufescens (Anderson, 1872)
Macaca speciosus (Murie, 1875)
Macaca ursinus (Gervais, 1854)
ภาพลิงเสนในโซเชียลมีเดีย
Macaca arctoides |
ชื่อไทย | ลิงเสน |
ชื่อวิทยาศาสตร์ | Macaca arctoides |
ชั้น | Mammalia |
อันดับ | Primates |
วงศ์ | Cercopithecidae |
วงศ์ย่อย | Cercopithecinae |
สกุล | Macaca |
เขียนโดย วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com) เผยแพร่ : 14 เม.ย. 65 แก้ไขครั้งล่าสุด : 29 ต.ค. 66