ค่างแว่นถิ่นเหนือ

Phayre's leaf monkey, Phayre’s Leaf-monkey, Phayre's Langur

Trachypithecus phayrei

 (ภาพโดย David Blank )


ค่างแว่นถิ่นเหนือมีสีเทาเข้มอมน้ำเงิน บริเวณหน้าท้องมีสีน้ำตาลอ่อน ตัวเมียใหญ่กว่าตัวผู้เล็กน้อย ตัวผู้หนัก 7.4 กิโลกรัม มีความยาว 1.07-1.1 เมตร ส่วนตัวเมียหนักเฉลี่ย 6.2 กิโลเมตร ยาว 1.15-1.3 เมตร หางยาว 65-86 เซนติเมตร หรือราว 68 เปอร์เซนต์ของความยาวหัว-หาง เพศของตัวผู้และตัวเมียแยกได้จากวงขาวที่ตา ตัวผู้มีวงตาขนานกับข้างจมูก จึงมีแนวสีดำกว้างสม่ำเสมอ ในตัวเมียวงตาสีขาวลู่เข้าหาจมูก จึงดูเป็นรูปคล้ายสามเหลี่ยม แขนขาท่อนบนและโคนหางสีเทาอ่อน หัวและหางสีเข้ม รอบริมฝีปากและตาสีขาว ค่างผู้ใหญ่มีขนบนกระหม่อมยาว ลูกค่างสีส้มสดใส สีของลูกค่างจะเริ่มเปลี่ยนเมื่ออายุได้ เดือน 

ค่างแว่นถิ่นเหนือมีสามชนิดย่อย T. p. phayreiT. p. crepusculus และ T. p. shanicus สามชนิดย่อยนี้มีสีสันต่างกันเล็กน้อย

เขตกระจายพันธุ์ของค่างแว่นถิ่นเหนือแพร่ตั้งแต่ตะวันออกของอินเดีย ไทย เวียดนาม จนถึงจีนตอนใต้ พบในตะวันออกของบังกลาเทศ ทางตอนใต้ ตะวันตก และตอนกลางของมณฑลยูนนาน แคว้นอัสสัม มิโซรัม ตริปุระ ของอินเดีย ลาว พม่า และพื้นที่ตอนเหนือของประเทศไทย

พบในป่าหลายประเภท ชอบอยู่ตามป่าดิบผสมกับป่าเบญจพรรณ ทั้งป่าดั้งเดิมและป่าชั้นสอง ในป่าดิบ ค่างแว่นถิ่นเหนือพบได้ทั้งบนต้นไม้ที่ระดับสูงถึง 15-50 เมตรเหนือพื้นดิน บางครั้งก็พบในป่าไผ่ด้วย



ปกติค่างแว่นถิ่นเหนือหากินเวลากลางวัน กินใบไม้เป็นอาหาร มีต้นไม้ประมาณ 80 ชนิดที่ค่างแว่นที่เหนือเลือกกินเป็นอาหาร กระเพาะของค่างชนิดนี้พิเศษมาก  ย่อยเซลลูโลสและสลายพิษที่อยู่ในใบไม้ได้ ในช่วงที่อาหารไม่เพียงพอ ค่างแว่นถิ่นเหนือก็อาจกินยอดไผ่เป็นอาหารได้

ค่างแว่นถิ่นเหนือมีนิสัยขี้อาย และเมื่อถูกคุกคามก็มักจะหนี ส่วนใหญ่อาศัยอยู่บนเรือนยอดของป่าไม่ยอมลงสู่พื้นหากไม่จำเป็น เป็นสัตว์หวงถิ่น และจะปกป้องอาณาเขตจากค่างแว่นถิ่นเหนือต่างฝูงอย่างแข็งขัน แต่อาจยอมหากินร่วมพื้นที่กับค่างต่างชนิดได้ 

ค่างแว่นถิ่นเหนือฝูงหนึ่งมีจำนวน 8-22 ตัว ประกอบด้วยตัวผู้เต็มวัยหนึ่งตัวเป็นจ่าฝูง ตัวเมียเต็มวัยอีกราว 3-6 ตัว นอกนั้นเป็นเด็กและวัยรุ่น ค่างตัวเมียจะมีสัมพันธ์กันในฝูงอย่างแนบแน่น น้อยมากที่จะแยกฝูงไป ส่วนตัวผู้จะเริ่มแยกออกจากฝูงเมื่ออายุได้ ขวบ ซึ่งเป็นช่วงก่อนที่จะเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ จึงไม่มีปัญหาเรื่องการแย่งชิงตำแหน่งจ่าฝูงในฝูงเดิมของตัวเอง ค่างหนุ่มที่แยกฝูงออกมาอาจจับกลุ่มกับค่างหนุ่มจากฝูงอื่น หากินด้วยกันหาโอกาสในการจับคู่กับตัวเมียหรือแย่งชิงตำแหน่งผู้นำจากค่างฝูงเพื่อสร้างฝูงของตัวเอง เมื่อมีการท้าชิงตำแหน่งผู้นำขึ้น หากจ่าฝูงเดิมแพ้ ก็จะต้องออกจากฝูงไปเป็นค่างพเนจร และผู้ท้าชิงก็จะครองตำแหน่งผู้นำและตัวเมียทั้งหมดในฝูงแทน จ่าฝูงตัวใหม่อาจฆ่าลูกค่างในฝูงทั้งหมดที่เกิดจากจ่าฝูงเดิมเพื่อเร่งการติดสัดของตัวเมียในฝูง

ฝูงหนึ่งมีอาณาเขตประมาณ 0.1-1 ตารางกิโลเมตร อาณาเขตของแต่ละฝูงซ้อนเหลื่อมกันเพียงเล็กน้อย ขนาดของอาณาเขตขึ้นอยู่กับความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ พื้นที่ยิ่งอุดมสมบูรณ์ อาณาเขตก็จะยิ่งเล็ก 

ค่างแว่นถิ่นเหนือไม่มีฤดูผสมพันธุ์ที่แน่นอน แต่มักพบลูกเกิดใหม่ในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน แม่ค่างตั้งต้องนาน 205 วัน ออกลูกครั้งละตัว ลูกค่างหย่านมเมื่ออายุได้ 12 เดือน หลังจากหย่านมแล้วลูกค่างแว่นถิ่นเหนือวัยรุ่นจะยังอยู่กับแม่ต่อไปแม้แม่จะมีลูกครอกใหม่แล้วก็ตาม ตัวผู้เข้าสู่วัยเจริญพันธุ์เมื่ออายุได้ 3-4 ปี

อายุขัยในธรรมชาติของค่างแว่นที่เหนือยังไม่ทราบแน่ชัด แต่คาดว่าน่าจะใกล้เคียงกับค่างชนิดอื่นวงศ์เดียวกันซึ่งอยู่ที่ประมาณ 20-30 ปี

ศัตรูในธรรมชาติของค่างแว่นถิ่นเหนือคืองูและนกล่าเหยื่อโดยเฉพาะต่อลูกค่าง อย่างไรก็ตามภัยคุกคามอันดับหนึ่งของค่างแว่นถิ่นเหนือยังคงการสูญเสียถิ่นที่อยู่อาศัย 

ค่างแว่นถิ่นเหนือหลายพื้นที่ประสบเคราะห์กรรมอย่างหนัก ในบังกลาเทศ ประชากรของค่างแว่นถิ่นเหนือลดลงไปถึง 80 เปอร์เซ็นต์ในช่วง 20 ปีที่ผ่านมา ส่วนพวกที่อยู่ในจีน เวียดนาม ลาว และไทย ก็ถูกล่าเพื่อกินเนื้อและเอาก้อนนิ่วไปทำยาพื้นบ้าน โดยเฉพาะทางตอนเหนือของไทยถูกล่าจนเกือบหมดแล้ว ปัจจุบันพบได้เฉพาะในป่าอนุรักษ์ขนาดใหญ่บางแห่งเท่านั้น เช่นอุทยานแห่งชาติน้ำหนาวและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว นอกจากนี้การที่ชาวเขาในพื้นที่ที่ค่างแว่นถิ่นเหนืออาศัยอยู่ในเขตประเทศเวียดนาม ลาว และไทย นิยมหากินแบบเลื่อนลอย ยิ่งเป็นตัวการทำให้สูญเสียพื้นที่ป่าที่เป็นที่อยู่อาศัยของค่างชนิดนี้อีกด้วย

การประเมินในปี 2550 คาดว่าปัจจุบันเหลือค่างแว่นถิ่นเหนือในธรมชาติประมาณ 1,300 ตัว ไอยูซีเอ็นจัดไว้ในระดับอันตราย (2551) ไซเตสจัดอยู่ในบัญชีหมายเลข  ไทยจัดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง

Trachypithecus phayrei
ชื่อไทยค่างแว่นถิ่นเหนือ
ชื่อวิทยาศาสตร์Trachypithecus phayrei
ชั้นMammalia
อันดับPrimates
วงศ์Cercopithecidae
วงศ์ย่อยColobinae
สกุลTrachypithecus

ข้อมูลอ้างอิง

  • http://www.iucnredlist.org/details/22040/0
  • http://animaldiversity.org/accounts/Trachypithecus_phayrei/

เขียนโดย วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com) เผยแพร่ : 4 ต.ค. 64 แก้ไขครั้งล่าสุด : 31 ต.ค. 66

Powered by Wimut Wasalai