ชะมดเช็ด

Small Indian Civet, Oriental Civet, seven-banded civets

Viverricula indica

ชะมดเช็ดเป็นชะมดที่ค่อนข้างเล็ก หนักประมาณ 2-4 กิโลกรัม ขนบนสันหลังไม่ขึ้นชันเป็นแผงแบบชะมดชนิดอื่น ลำตัวมีสีน้ำตาล เหลือง และน้ำตาลอมส้ม มีแถบขาวและดำบนคอ ตามลำตัวมีลายจุด มีแถบสีดำประมาณ 6-8 เส้น ขนานกันไปตามแนวสันหลังจนถึงหาง หางเป็นลายปล้องขาวดำ อุ้งตีนมีสีน้ำตาลหรือดำ ขนบริเวณหน้าอกมีลายน้อย สีน้ำตาลหรือเทา หูสองข้างอยู่ใกล้กัน ตัวผู้ใหญ่กว่าตัวเมียเล็กน้อย

 (ภาพโดย Rejaul karim.rk)


ชะมดเช็ดมีเขตกระจายพันธุ์ทั่วทวีปเอเชีย ตั้งแต่อินเดีย จีนตอนกลาง จรดเอเชียสุดปลายแหลมมลายู หมู่เกาะสุมาตรา ชวา และบาลี  นอกจากนี้ยังมีประชากรที่ถูกนำเข้าไปในเกาะแซนซิบาร์ มาร์ดากัสการ์ คอโมรอส โซคอตรา และอีกหลายเกาะในฟิลิปินส์ 

ชะมดเช็ดปรับตัวเข้ากับสถานที่ได้หลากหลายมาก พบได้บ่อยในป่าใกล้หมู่บ้าน หากินโดยจับเป็ดไก่ของชาวบ้านหรือแม้แต่คุ้ยกองขยะ มีแนวโน้มชอบพื้นที่เปิดเช่นป่าเบญจพรรณและป่าหญ้ามากกว่าป่าทึบ และค่อนข้างชอบป่าที่อยู่พื้นที่ต่ำมากกว่าที่สูง

จากการติดตามด้วยปลอกคอวิทยุในประเทศไทย พบว่าชะมดเช็ดใช้พื้นที่อาศัยประมาณ 0.83 ตารางกิโลเมตรในเดือนหนึ่ง และในช่วงหนึ่งปีใช้พื้นที่ประมาณ 3.1 ตารางกิโลเมตร 



ชะมดเช็ดเป็นสัตว์รักสันโดษ หากินเพียงลำพัง พบเป็นคู่เฉพาะในฤดูผสมพันธุ์เท่านั้น หากินเวลากลางคืน อาจพบหากินในเวลากลางวันมากขึ้นในพื้นที่ที่ไม่มีการรบกวนจากมนุษย์ หากินบนพื้นดินเป็นหลัก แต่ก็ปีนต้นไม้ได้เก่ง อาหารหลักของชะมดเช็ดคือสัตว์ขนาดเล็ก จำพวกหนู นก แมลง หนอน ไข่ บางครั้งอาจกินผลไม้ และซากสัตว์ด้วย นอนหลับในโพรง อาจเป็นโพรงที่ขุดเองหรือใช้โพรงเก่าของสัตว์ชนิดอื่นก็ได้ 

ชะมดเช็ดมีต่อมชะมดที่ข้างก้นที่ผลิตน้ำมันชะมดซึ่งเป็นสารเคมีกลิ่นฉุนออกมาเพื่อใช้ในแสดงสถานะของการติดสัด ในช่วงที่ติดสัด ชะมดเช็ดทั้งตัวผู้ตัวเมียจะเอาต่อมนี้ป้ายบนสิ่งต่าง ๆ เพื่อทิ้งคราบน้ำมันชะมดไว้ จากการสังเกตในกรงเลี้ยง ชะมดตัวเมียจะป้ายเฉพาะกรงตัวเอง แต่ชะมดตัวผู้ป้ายทั้งกรงของตัวเมียและกรงของตัวผู้ตัวอื่นด้วย 

แม้ว่าบางครั้งชะมดเช็ดสร้างความเดือดร้อนให้ชาวบ้าน เพราะไปลักจับเป็ดไก่มากิน แต่อีกด้านหนึ่งก็เป็นสัตว์มีประโยชน์เพราะช่วยกำจัดสัตว์รบกวน ชาวบ้านบางพื้นที่เลี้ยงชะมดเพื่อกำจัดหนู นอกจากนี้ น้ำมันชะมดจากต่อมชะมดของสัตว์ชนิดนี้ก็ยังเป็นวัตถุดิบที่นำไปทำเป็นน้ำหอมได้ 

ชะมดเช็ดผสมพันธุ์ปีละครั้ง ในจีนพบว่ามีฤดูผสมพันธุ์สองฤดู ส่วนใหญ่ผสมพันธ์ในราวเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายน แต่บางตัวกลับไปติดสัดเอาในช่วงเดือนสิงหาคมถึงเดือนกันยายน ส่วนในอินเดีย ปากีสถาน และศรีลังกา ไม่มีฤดูผสมพันธุ์ที่แน่นอน ออกลูกครั้งละ 2-5 ตัว ลูกชะมดหย่านมเมื่ออายุ 4-4.5 เดือน ในแหล่งเพาะเลี้ยง ชะมดเช็ดมีอายุได้มากถึง 22 ปี

แม้ชะมดเช็ดอาจถูกล่าบ้าง แต่โดยรวมแล้วถือว่าไม่ถูกคุกคามมากนัก จำนวนประชากรในธรรมชาติของชะมดเช็ดยังถือว่าค่อนข้างคงที่ ไอยูซีเอ็นประเมินไว้ว่า มีความเสี่ยงน้อย (2551) ไซเตสจัดไว้ในบัญชีหมายเลข ในไทยจัดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง 




Viverricula indica
ชื่อไทยชะมดเช็ด
ชื่อวิทยาศาสตร์Viverricula indica
ชั้นMammalia
อันดับCarnivora
วงศ์Viverridae
วงศ์ย่อยViverrinae
สกุลViverricula

ข้อมูลอ้างอิง

เขียนโดย วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com) เผยแพร่ : 23 ธ.ค. 64 แก้ไขครั้งล่าสุด : 29 ต.ค. 66

Powered by Wimut Wasalai